Moved Permanently

İnsanlığın Kültürel Evrimi: Tarım ve Hayvancılıkta İkinci Aşama

Değerli okurlar, insanlığın kültürel evrimine önceki bölümden devam ediyoruz.

Önceki bölümde yerleşim yerlerinin büyümesiyle kent devletlerinin ortaya çıktığını görmüştük. Zamanla kent devletlerinden birinin güçlenerek zayıf olanlarını egemenliği altına almasıyla “tarım devleti” veya “topraksal devlet” ortaya çıkar. Tarımsal üretimin düzenli ve istikrarlı bir şekilde yürütülmesi ve tarımdan artık-ürünün çekilmesi üzerine biçimlenmiş olan tarım devletinde halkla devlet arasındaki ilişki “kimlik” üzerine değil, “uyruk” üzerine kuruludur. Esas olan, üretimin sürmesi ve artık-ürünün düzenli bir şekilde merkeze ya da iktidar sahiplerine aktarılmasıdır (haraççı düzen)(1).

Topraksal devletin özelliği, belli bir toprak parçası üzerindeki egemenliğiyle karakterizedir; ciddi büyüklükte profesyonel orduya sahiptir; yayılmacı potansiyel taşır; nüfus belli bir etnik ve dilsel gruptan değil, çeşitli etnik ve dillerden oluşan halkları kapsar (Babil ülkesi, Urartu ülkesi, Hitit ülkesi gibi). Buna karşın yönetici kesimi genellikle bir etnik gruptandır(1).

Topraksal devletle birlikte toprak üzerindeki “büyük mülkiyet”in de doğduğu görülür(1). Böylece “imparatorluk”lar ortaya çıkar. İmparatorlar siyasal gücünün yanına “ilahî kudret”i ya da “kutsallığı” da ekleyerek dünyada yegâne yönetme yetkisinin kendilerinde olduğunu iddia etmişlerdir. Böylece “imparatorluk ideolojisi” oluşmuş oluşur (ilk örnek, İ.Ö. 4. yüzyıl sonlarında yaşamış olan Büyük İskender’dir)(1). Dolayısıyla “inanç/ruhban” sınıfı, bu yapıya bu dönemde eklemlenmiş olmaktadır.

Bu toplumsal yapıda toprak mülkiyeti bir “toprak beyi” veya “kral-padişah” gibi “seçkinci yöneticiler”e aittir (“feodal” yaşam). Söz konusu yöneticiler, çoğu zaman askerî ve dinsel ödevleri kendi şahsında toplamışlardır. Yine bu dönemde, toprakta çalışan “özgür köylü”nün (serf) yanı sıra “kölelik” sınıfı ortaya çıkmıştır. Alt toplumsal yapılanma olarak “aşiret” ve “beylik (=şeflik, şeyhlik, emirlik)” tipi örgütlenmeler söz konusudur; ilk beylikler M.Ö. 3. bin yılda Tunç Çağı’nda ortaya çıkmıştır(1).

Tarım dönemi devletlerindeki bu toplumsal yapıda, hükmedilen topraklar üzerindeki insanlarla modern devletlerde olduğu gibi bir “devlet-yurttaş” ilişkisi kurulmamış –çünkü tebaalarını istendik yani istenilen bir konuma getirme gibi bir dertleri olmamış- ve bu yüzden toplumu eğitmeye yönelik eğitim ve kamu kurumları oluşmamıştır; dolayısıyla yurttaşın ve toplumun kültürlenmesi genellikle “cemaatler”e ve “geleneksel ilişkiler”e terk edilmiştir. Devletin tebaasından yegâne beklentisi, egemenliğine kesin bir şekilde itaat edilmesi ve belirlenmiş vergi harçlarını ödemesidir.

Görüldüğü üzere, yerleşik tarım dönemi toplumlarının düzenlenmesinde/dizayn edilmesinde “yönetici-din” işbirliği ya da birlikteliği egemen/baskın/dominant olmuştur. Hatta din kurumu, yönetici üzerinde bile etkilidir bu dönemde. Bir Şaman ya da -Katolik kilisesinin önderi olan- Papa, dünyevî iktidar üzerinde belli ölçülerde söz sahibiydi. Rönesans’tan önce, papalar bütün Avrupa krallarının dünyevî iktidarının onay merciiydi; dolayısıyla onların iktidarı üzerinde kontrol sahibiydi(1). Bundan dolayı bu dönemin toplumuna Emre Kongar’ın belirttiği gibi “din-tarım” toplumu demek, daha doğru olur gibi(2).

    Avcı-toplayıcı ve tarımsal/yerleşik yaşam biçimlerinden şu sonucu çıkartabiliriz: Her dönemin “bilgi kümesi” ve buna bağlı olarak oluşan “bilinç düzeyi” kendi “yaşam araçları”nı ve “yaşam kuralları”nı (hukuk), kısaca kendi kültürünü üretir ve kendi toplumsal yapısını oluşturur. Bu bağlamda her dönemin bilgi ve bilinç düzeyi ile yaşam araçları ve yaşam kuralları bir bütün olup, birbirinden ayrılmazdırlar; bunlardan biri veya birkaçı alınıp, diğer dönemin yaşamına uygulanamaz. 

DEVAM EDECEK

(1) Antropoloji.

(2) Diren.