Moved Permanently

İnsanlığın Kültürel Evrimi: Üçüncü ve Son Aşama

Değerli okurlar, önceki bölümde Antik Yunan’da bilim adacıklarının görülmeye başladığından söz etmiştik. Antik Yunan filozofları doğayı/evreni çözümleyip açıklamaya çalışırken, bir de “evren modeli” oluşturmuşlardır. Bu model, “ortak merkezli küreler sistemi”dir; “Evrende ve doğada bir düzenlilik olduğu düşüncesinden hareketle kurgulanan ortak merkezli küreler modelinin temelinde, merkezleri aynı olan ve iç içe geçmiş bir şekilde dönen küreler yer…”(1) almaktadır. İlk bilimci olarak kabul edilen Aristoteles (M.Ö. 384-322), kendinden önce yapılmış olan evren modellerini güncelleyerek kendi evren modelini oluşturmuştur(1). Bu modele göre, evren, merkezinde -sabit olarak- Yer’in bulunduğu eş merkezli bir –saydam- küreler kümesidir. Kürelerin hareketi daireseldir. En dış kürede yıldızlar yer alır; daha içte gezegenlerin küreleri ve en içte Ay küresi bulunur. Sabit haldeki Dünya’nın çevresinde Ay, gezegenler ve Güneş dolanır. En dış kürede yer alan yıldızlar ise, sabittirler (birbirlerine göre sabit olma durumu); ancak saydam(2) kürede öncesiz-bitimsiz olarak değişmeyen düzenli hareketlerle –komple- hareket ederler(1)(2) yani Yer’in çevresinde dönerler. M.S. 90-168 yıllarında yaşamış olan Ptolemaios ya da İslâm dünyasındaki adıyla Claudius Batlamyus -gezegenlerin, Güneş’in ve Ay’ın daireselden sapan görünür hareketlerini açıklamak üzere- yeni eklemelerle bu modelin –M.S. 150’li yıllarda- hatalarını düzeltmiş, ancak evrenin “Yermerkezli” oluşunu korumuştur(1)(2)(3).

Model oluşturma, “…evrene, doğaya ve insana yüklenen anlamla yakından ilişkilidir. Bu anlamı temellendiren belirleyici ilke ise düzenliliktir ve buradan hareketle oluş ve bozuluşun bilgisine ulaşılabileceği kabul edilmiştir (bu durum, modern anlamda olmasa bile bilimin doğuşunu simgelemektedir).”(1) Böyle bir anlayışla modellendirilen Yermerkezli evrende, merkezde olmasından dolayı Dünya “özel” bir yere sahiptir. Bu, Hıristiyanlığın temel öğretileriyle özellikle bunlardan biri olan asli/ilk günah anlayışına yani yaratılanların “en üstünü” olan insanın işlediği günah nedeniyle cezalandırılmak üzere cennetten kovulup çile çekmesi için yeryüzüne gönderilmesiyle örtüşen bir durumdur. En üstün varlığın günah işleyerek düştüğü yeryüzünün evrenin merkezinde yer aldığını ileri süren Yermerkezli evren modeli Hıristiyanlık öğretileriyle uyumlu olduğu için Kilisenin/Hıristiyanlığın resmi evren görüşü hâline gelmiş, Hıristiyan dininin temelini oluşturmuştur. Yermerkezli evren modelinin Hıristiyanlığın temelini oluşturması durumu, tüm Ortaçağ boyunca geçerliliğini sürdürmüştür(1)(3).

Aristoteles’ten (öl. M.Ö. 322) Rönesans’a (1450-1600)(4) kadar yaklaşık bin yıl (450-1450) süren tarihin bu dönemi, Batı dünyası için “karanlık çağ” olarak anılır olmuştur.

Batı dünyasında hüküm süren bu Aristotelesçi öğretiye (yanlış doğa/fizik öğretisi) ve Aristoteles-Ptolemaios/Batlamyus evren modeline karşın, Doğu’da yükselen İslâm dünyasında (8.-14. yüzyıllar arası; 9.-10. yüzyıllar doruk noktasıdır) Harizmi (780-850), Farabi (874-950), İbn el-Heysem (965-1039), İbn Sina (980-1037), Ömer Hayyam (1048-1131), İbn Rüşd (1126-1198), İbn Haldun (1332-1406) ve daha nice doğa filozofları ortaya çıkmış ve Antik Yunan-Hint filozoflarının eserlerini, bu arada Ptolemaios’un (Batlamyus) en önemli eserini (Matematik Sentezi) Arapçaya –“el-Mecisti” adıyla- çevirerek doğayı/evreni açıklama bayrağını devralmışlardır (1)(5)(6).

Böylece, İslâm dünyası, 8. yüzyıl sonları ile 14. yüzyıl arasında “İslâm’ın Altın Çağı” olarak da anılan aydınlanma (Rönesans) dönemi yaşamıştır.       DEVAM EDECEK

 (1) Antikçağ’daki Evren Anlayışı.

(2) Felsefe Tarihi.

(3) Bilim Tanrıyı Öldürebilir Mi?

(4) Tarih Boyunca Geliştirilmiş Evren Modelleri-1.

(5) Güneş Merkezli Evren Anlayışı.

(6) Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim ve Gelişmesi.