Moved Permanently

İnsanlığın Kültürel Evrimi: Avcı-Toplayıcılıktan Tarım-Hayvancılığa (Yerleşik Yaşama) Geçiş

Değerli okurlar, insanlığın kültürel evrimine önceki bölümden devam ediyoruz.

Neolitik Devrim olarak adlandırılan yerleşik düzene geçiş (M.Ö. 10.000-6.000)(1), birçok yeniliklerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Önceki bölümde de belirttiğimiz gibi bu dönemde bazı bitki ve hayvanlar evcilleştirilmiş, yerleşik düzene geçilerek küçük köyler kurulmuştur, Tarımsal faaliyet başlamış olup, topraktan yapılma çanak-çömlek üretme tekniği gelişmiştir(2). Bu çağ boyunca geçimlik olan tarım (bahçecilik-kabile hayatı ve geçimlik tarla tarımı-köy hayatı)(3), çağ bitip Kalkolitik Dönem’e (M.Ö. 5800-3000) ve Tunç Çağı’na (M.Ö. 3000-1200) girildiğinde “artık-değer (ürün)” yaratan yoğun -kurudan sulu- tarıma dönüşmüştür(3). Böylece başka uzmanlık ve faaliyet alanları doğmuş, “işbölümü” ortaya çıkmıştır. Artık-ürünler takas yoluyla pazarlanmış ve ticaret hayatı başlamıştır. Tüm bu gelişmeler, yeni bir toplumsal yapılanmayı getirmiştir; Avcı-toplayıcılık dönemindeki “klân” aile birliği, “kabile”ye dönüşmüştür(2).

Bu uzun süreçte besin ekonomisinde büyük değişikliklerin olması, ilk yapıların oluşturulması, yerleşim yerlerinin seçimi ve bunlara bağlı olarak yerleşim birimlerinin düzenlenmesi gibi önemli gelişmeler yaşanmıştır. Her biri insan yaşamı için büyük değişimlere neden olan bu gelişmeler içinde yeni teknikler bulunmuş ve bakır gibi bazı yeni malzemeler kullanılmaya başlanmıştır. Çağın yeniliklerinden biri de kilden şekillendirilip pişirilen çanak çömleklerin kullanıma sokulmuş olmasıdır. Bu çağın kendi içindeki ayrımı da bu malzeme grubuna göre yapılarak çanaksız-çömleksiz Neolitik ve çanaklı-çömlekli Neolitik olarak adlandırılır(1).

Başlangıçta birkaç kulübeden oluşan birimler giderek sayıları artan yapılarla köy boyutlarına, çağın sonlarında kimileri nüfus artışına bağlı olarak günümüz kasabaları ölçülerine ulaşmıştır. Bu yerleşimlerde konutlar belli bir planlamaya göre konumlandırılmış ve sosyal/dini gereksinimleri karşılayan özel yapılar inşa edilmiştir(1).

Böylece “Kentleşme Devrimi” olarak adlandırılan bu evrede yani Neolitik Dönem’den çıkıp Kalkolitik Dönem’e ve Tunç Çağı’na girildiğinde, “kentler” ortaya çıkar (Kalkolitik Dönem’de ön kentleşme görülür)(3). Dolayısıyla kent, insanlığın tarımcı üretim biçimiyle birlikte yaratılan artık-ürünün bir sonucu olarak doğmuş oldu. Tarihte ilk kentler, M.Ö. 4. binin sonunda (Tunç Çağı) Mezopotamya’da ortaya çıktı(3).

Kentlerle birlikte pek çok kurum da ortaya çıktı. Bunların başında kurumsallaşmış “din”, yine kurumsallaşmış “askerlik” ve “yazı” gelir. Bu kurumlar ve diğer yenilikler, karşımıza ilk “Devlet”i çıkardı. Tarımsal üretim alanının merkezinde, bu alanın gereksinmelerini karşılayan bir kent doğmuştu ve kent, ilk devletin önkoşuluydu. Çünkü kent, aynı zamanda merkezî bir pazar yeriydi; ticaret orada yapılıyor, devletin gelirini oluşturan vergi orada toplanıyordu. Ayrıca, tarım dışı mal ve hizmetler burada üretiliyordu. Tüm bunlar, “işbölümü”ne dayalı karmaşık bir toplumsal yapılanma demekti(3).

Devletle birlikte, –günümüzde “hukuk” olarak adlandırdığımız- devletin işleyişini ve toplumsal yaşamı “düzenleyici kurallar” da ortaya çıkmıştır (üretim araçlarının, üreticilerin ve üretim ilişkilerinin korunmasına yönelik düzenleyici kurum)(3).

Burada şu karşılaştırmayı yapabiliriz: İnsanlık yaşamının kentsel yaşam öncesini biyolojik evrimde gördüğümüz prokaryot hücreye (çekirdeksiz hücre), kentsel yaşamı da ökaryot hücreye (çekirdekli hücre) benzetebiliriz. Ya da önceki yaşamı hücrelerin koloni şeklindeki yaşamı gibi, sonraki yaşamı da organlardan (işbölümü) oluşan beden olarak (beyin bedenin çekirdeğidir) düşünebiliriz. Benzer şekilde, bu yeni ve daha gelişkin toplumsal yaşamın (kentsel yaşamın) “çekirdeği”ni de Devlet oluşturur.     DEVAM EDECEK

(1) Arkeoloji ve Sanat Tarihi.

(2) Tarih Çağları.

(3) Antropoloji.