Moved Permanently

İnsanlığın Kültürel Evrimi: İnanç Sistemleri

Değerli okurlar, insanlık yaşamının evriminin üçüncü ve son aşamasına geçmeden önce, avcı-toplayıcı ile tarım-hayvancılık dönemlerinde kültürün bir parçası olarak ortaya çıkmış ve toplumsal yaşamı düzenleyici/dizayn edici erklerden/güçlerden biri ve belki de en önemlisi/baskın olan inanç konusuna da kısaca değinmek gerekecek.

İnsanların hayatlarını güven içinde sürdürme ve geleceklerinden emin olma isteği, bununla birlikte öldükten sonra var olduğu düşünülen öteki dünyaya güven duyma gereksinimi, dinin ortaya çıkışında temel etkendir. Yaşam, tehlikelerle dolu bir süreçtir; toplumsal çatışmaların ve savaşların, ekonomik yıkımların ve doğadan gelecek pek çok afetin açık tehdidi altındadır. Bu yıkımlar, insanın kendisini güçsüz hmesine yol açar ve toplumsal işleyişin sağlığına kavuşması için doğaüstü bir güce sığınır. Bu gücün, doğayı ve toplumsal hayatı düzenlediğine ve buna kadir olduğuna inanılır. Bununla birlikte, “varoluşu” anlamlandırma konusunu da doğaüstü gücün varlığına inanmaya yol açan diğer bir etkendir. Bu inancın dünyevî kurumlar ve mekanizmalar aracılığıyla düzenlenmiş, ilkelere bağlanmış biçimine “din” denilmekte(1).

Din, yukarıda belirtilen durumla sınırlı değildir. Doğaüstü güçle ilişkinin kurulmasında aracılığı üstlenenler, bu özelliklerinden dolayı dünyevî iktidar alanı içinde yer alırlar. Bu bağlamda, gelişme dönemlerinde dünyevî iktidarın koltuğu altına sığınırlarken, güçlendiklerinde dünyevî iktidar sahipleriyle sürekli rekabet içinde olurlar: Bunun tipik örneği, günümüzdeki İran’dır; dünyevî iktidar olan Şahlık rejimi, dinsel iktidar odağıyla (mollalar) rekabet hâlindeydi ve Şahlık rejimi zayıflayınca, mollalar iktidarı ele geçirdi(1). Keza benzer durum, Hıristiyanlıkla Roma İmparatorluğu arasında da gerçekleşmiştir. Bir önceki bölümde, Şaman ve Papaların, Kralların onay mercii olduğunu gördüydük. Müslümanlıktaki fetva müessesi de, Şah’ın/Padişah’ın eylemlerine onay verme-vermeme mercii olarak iş görmüştür.

Genelde dört temel din kategorisinin varlığından söz edilir: İlki şamanistik inançlar sistemidir; avcı-toplayıcı dönemin yaşamına aittir. İkincisi komünal inanç sistemleridir; şamanistik inancın kurumsallaşmış hali olup, avcı-toplayıcı ile bazı küçük tarımcı topluluk ya da toplumlarda görülür. Üçüncüsü Olymposçu inanç sistemleridir; bu inanç sistemlerinde profesyonel bir ruhban sınıfı devreye girer. Hiyerarşik ve bürokratik bir yapılanmaya sahip olan ruhban sınıfı, örgütlü dinin ilk biçimidir. Bu inanç sisteminde, ruhban sınıfı gibi tanrılar hiyerarşisi de söz konusudur(1). Bu çok tanrılı dönemde, farklı doğa olaylarını yöneten tanrılar vardır ve bu tanrılara insan özellikleri yüklenir; onlar da erkek ve dişidirler, yer-içerler, ölüp-dirilirler, aşk yaşarlar, evlenip-ayrılırlar, yenerler-yenilirler, aldatırlar-aldanırlar, üzülüp-sevinirler, birbirlerine entrika kurarlar, acı çekerler vs(2). Bu inanç sistemleri, Devletli-Tarım toplumlarında görülür. Dördüncüsü tek-tanrılı inanç sistemleri yani dinlerdir. Bu sistemlerde tüm doğaüstü varlık alanı, mutlak kudret/güç sahibi tek bir Tanrı’nın denetimindedir; tarımcı toplumlar ile onların devamı olan endüstriyel toplumlarda görülür(1).

Görüldüğü üzere, birincisi, inanç sistemlerinde de değişim-dönüşüm yani evrilme söz konusudur. Bu evrilme dinlerin Ortaçağ’da -Müslümanlık’la- son bulmasıyla sona ermiş, Hıristiyanlık’ta güncelleme şeklinde devam etmiştir. İkincisi, toplumsal yaşamı düzenleme/dizayn etme misyonuna sahip olmasıyla dinin siyasal bir karakter kazanmış olmasıdır. Her siyasetin de kendisine karakter veren bir çekirdeği yani ideolojisi vardır. O da, Devletli-Tarım toplumlarında din ideolojisidir. Dolayısıyla bu toplumlarda ortaya çıkmış olmasından dolayı tek-tanrılı inanç sistemi, ait olduğu dönemin yaşam biçimiyle bir bütünlük oluşturur.      DEVAM EDECEK

(1) Antropoloji.

(2) Sümer ve Mezopotamya Mitolojisi.