Moved Permanently

İnsanlığın Kültürel Evrimi: Üçüncü ve Son Aşama

Değerli okurlar, bu bölümde insanlık yaşamının/kültürel evrimin son aşamasına geçiyoruz.

Önceki bölümlerde gördüğümüz üzere, İlkçağ/Antikçağ ve Ortaçağ’ın Devletçi/Din-Tarım toplumlarında doğadaki/evrendeki “oluş-yok oluş” süreçleri veya doğanın/evrenin “işleyişi” önce mitolojik/efsanevî güçlere (farklı doğa güçlerini yöneten doğaiçi Tanrı’lara) dayandırılırken, sonra tek bir güce (doğaüstü tek Tanrı’ya) dayandırılmaktaydı. Bu toplumsal yaşamda, dünyevî iktidar (imparator, hükümdar, kral, padişah) ile toplumu ahlâkî ve kültürel yönden düzenleyen/dizayn eden dinî otorite, birbiriyle –adeta DNA ikili sarmalı gibi- sarmal olmuş bir şekilde toplumu yönetmekteydiler.

Antikçağ’ın çok tanrılı dinleri ile vahiysiz tek tanrılı dinleri siyasi ve iktisadi alanın dışında kalırken (ahlâkî öğütler geliştirmekle yetindiler), vahiyli tek tanrılı dinleri sosyal alanda geliştirdikleri ahlâkî kurallarla taraftarları ve toplum üzerinde etkili olmaya başladılar. Ortaçağ dinlerinin sosyal alandan siyasi ve iktisadi alana doğru büyümeleri, bütün çağlar bakımından bir istisnadır. Roma İmparatoru Konstantin’in Hıristiyanlığa geçmesiyle (M.S. 311) Hıristiyanlık güç kazanmış (ancak yönetim-devlet gücünü aşamamış), imparatorluğun yıkılması (M.S. 476) sonrasında da Roma’da “toplumsal güç odağı” hâline gelmiştir(1).

Antikçağ ve Ortaçağ toplumlarında iktidarı elinde tutan imtiyazlı sosyal statüler (soylular), kurulmuş olan siyasal ve ekonomik yapıyı “gelenek” ve “”din”le kontrol etmişlerdir; bundan dolayı toplumsal yaşamda önemli değişimler meydana gelememiştir(1). Dünyevi otorite ile dini otorite karşılıklı çıkar ilişkisi içinde birbirlerini hem desteklemişler/beslemişler, hem de toplum üzerindeki otorite üstünlüğünü ele geçirmek için çatışma hâlinde olmuşlardır.

Yaşanılan bu “gelenek” ve “inanç” denizinde/okyanusunda, tıpkı karaya yaklaşıldığında olduğu gibi, zamanla bilim adacıkları da görülmeye/ortaya çıkmaya başlamıştır. Çok tanrılı dönemde farklı doğa güçlerinin farklı tanrılara ve tanrıçalara bağlanmış olması, bir anlamda doğanın işleyişiyle ilgilenmeyi de beraberinde getirmiştir. Çok tanrılı inanç sisteminden tek tanrılıya geçişte Doğu’da (Mezopotamya-Arap Yarımadası-Mısır) vahiyci tek-Tanrı’ya geçiş olurken, Batı’da (Antik Yunan-Roma) felsefî yolla önce bir tür “materyalist” anlayışa, sonra yine aynı yolla “tek-Tanrı” anlayışına geçilmiştir.

Antik Yunan’da, doğanın/evrenin varlığına, oluşuna ve hareketine/işleyişine ya da bunların nasıl olduğuna veya başka bir deyişle doğayı/evreni oluşturan ilk maddenin ne olduğunu bilmeye, onu kavrayıp-anlamaya ve bu kavrayıştan yola çıkarak evrene ait en tümel bilginin yani gözle görülen varlıkların oluşturduğu çokluğun/çeşitliliğin arkasında gizli olan birliğin ya da ortak bir özelliğin ve gerçekliğin elde edilmesine(2) kafa yoran ve kendilerine “filozof” denilen meraklı insanlar da söz konusuydu. Bu filozofların ilk olanları(3) ilgilerini doğaya, varlık ve oluşa, hareket sorununa yönlendirmişler(2)(4) ve geliştirdikleri “Doğa Felsefesi”yle(2), doğayı/evreni, onun içinde kalarak çözümlemeye çalışmışlardır. Bundan dolayı kendileri “Doğa Filozofları” olarak anılırlar(2)(4). Bu filozoflar doğadaki/evrendeki çokluğun/çeşitliliğin gerisinde bir birlik aramışlar ve bu maddî varlığın/çokluğun temeline tek bir madde yerleştirmişlerdir. Bu ilk madde (kimine göre toprak, kimine göre su, kimine göre hava, kimine göre ateş, kimine göre atomdur), kendi içinde “değişim ilkesi”ni barındıran, dolayısıyla kendi kendini harekete geçiren bir madde olmalıdır. Aranılan ve öğrenilmek istenen de budur(2)(4)(5).

Böylece, insanlık, bilim alanına adım atmış olur.    DEVAM EDECEK

(1) Antik Çağ Toplumlarının Özellikleri.

(2) Antikçağda Varlık ve Bilgi Problemi.

(3) Tales (M.Ö.624-546), Anaksimandros (M.Ö.610-546), Anaksimenes (M.Ö.585-525), Pisagor (M.Ö.570-495), Demokritos (M.Ö.460-370).

(4) İlkçağ Felsefe Tarihi 2.

(5) Felsefe Tarihi.